The previous post was a transcript from a less than clear recording of a classroom lecture of Fr. John Romanides, in which there could be minor errors in transcription and translation. The post below is a summary of the lecture from the notes of a student of Fr. Romanides that is word for word, and fills in some of the unintelligible words due to the unclear recording. Below the translation are the same notes in the original Greek.
By Protopresbyter Fr. John Romanides
Now the problem is whether man evolved from the ape, or if man made his appearance as man from the beginning.
According to empirical methods of research, one cannot determine in advance whether various theories developed for an issue are wrong or not. No one can prove it dogmatically, or demonstrate its authenticity, before there is scientific evidence, how an issue, from the standpoint of the evidence, will be found in the positive sciences.
And I think it is a great folly and stupidity for one to sit and engage in an apologetic way with such an issue. Because if man evolved from an ape, then he evolved from an ape. If he did not evolve from an ape, then he did not evolve from an ape. In other words, either he evolved from an ape or not.
Is this a theological problem? No. I believe that in essence it is not a theological problem. It is simply a scientific problem.
Hence, if it is a scientific problem, why should we lose our patience and become agitated and think that Orthodoxy will collapse, if it is proved scientifically, for example, that man evolved from an ape? What significance does this have for Orthodoxy? Orthodoxy is not Paleontology.
In Orthodoxy we do not do theology according to the past, but according to the present. The interest of Orthodoxy is for man as he is now.
For Orthodoxy is a spiritual psychiatry, and belongs in the medical sciences, because its primary concern is the therapy of the soul of man. The work of the Church is to heal the nous of man (to activate the noetic energy of the soul, which in fallen man is either inactive, latently active, or demonically active), and to go from purification of the soul to the illumination of the nous, and for man to be cured and become what he is meant to be; to go from the psychopath he is now, to psychically healthy.
So what concern is it to us, from a theological standpoint, if man evolved from an ape or not? This issue, of course, from a scientific standpoint, is very interesting. The one is different from the other however.
If man evolved from apes, then the question arises: When, at what moment, did man become man? When, at what moment, and by what criterion, did the ape cease being an ape and become a man? Was it the change of the size of his brain, or did something else happen? The difference between man and animals is not so much in reasoning ability, because certain animals also have rationality. Thus, if it is not the existence of logic in man, what criterion determines whether a man is a man?
The criterion is that man is that animal that has noetic energy (ie. essentially the nous is manifested by its noetic energy) within him, an organ (the nous) to which the Holy Spirit can come and dwell and pray (on behalf of humans), and through which the Holy Spirit can give to man the grace of illumination, and through illumination man can reach deification, when and for however long God wants.
This is man!
So, as far as where man came from, whether from dirt or an ape (that is to say the issue of the origin of man), this is of secondary importance.
Translated by John Sanidopoulos.
Το πρόβλημα τώρα, είναι αν εξελίχθηκε ο άνθρωπος από τον πίθηκο ή εμφανίζεται ο άνθρωπος, ως άνθρωπος εξ αρχής.
Σύμφωνα με την εμπειρική μέθοδο ερεύνης, δεν μπορεί κάποιος, εκ των προτέρων, να καθορίση, εάν οι διάφορες θεωρίες, που αναπτύσσονται για ένα θέμα, είναι λανθασμένες ή όχι. Δεν μπορεί κανείς να αποδείξη αυθεντικά ή να αποφανθή δογματικά, πριν υπάρξη επιστημονική απόδειξις, πως έχει ένα θέμα, εξ επόψεως κάποιων μαρτυριών, που θα βρεθούν στις θετικές επιστήμες.
Έτσι, στην περίπτωσή μας, είναι ανοησία μεγάλη και βλακεία το να ασχολήται κάποιος, κατά τρόπο απολογητικό, με ένα τέτοιο θέμα. Διότι, δυο τινά μπορούν να συμβαίνουν: εάν ο άνθρωπος εξελίχθηκε από πίθηκο, ε, τότε εξελίχθηκε από πίθηκο! Εάν ο άνθρωπος δεν εξελίχθηκε από πίθηκο, ε, τότε δεν εξελίχθηκε από πίθηκο! Δηλ. ή εξελίχθηκε από πίθηκο ή δεν εξελίχθηκε από πίθηκο.
Αυτό όμως είναι θεολογικό πρόβλημα; Όχι. Στην ουσία του δεν είναι θεολογικό πρόβλημα. Είναι απλώς, επιστημονικό πρόβλημα.
Αφού λοιπόν είναι επιστημονικό πρόβλημα, γιατί να χάνωμε την ηρεμία μας και να γινώμαστε νευρικοί και να νομίζωμε, ότι θα πέση κάτω η Ορθοδοξία, εάν αποδειχθή επιστημονικά ότι, π.χ. ο άνθρωπος εξελίχθηκε από τον πίθηκο; Διότι, ποια σημασία έχει αυτό, για την Ορθοδοξία; Η Ορθοδοξία δεν είναι Παλαιοντολογία.
Στην Ορθοδοξία δεν κάνομε θεολογία περί του παρελθόντος, αλλά περί του παρόντος. Το ενδιαφέρον της Ορθοδοξίας είναι για τον άνθρωπο, όπως είναι τώρα, σήμερα.
Και εφ’ όσον η Ορθοδοξία είναι μια πνευματική ψυχιατρική και εντάσσεται στην ιατρική επιστήμη, διότι η κύρια μέριμνά της είναι η θεραπεία της ψυχής του ανθρώπου, δηλ. εφ’ όσον η δουλειά της Εκκλησίας είναι να θεραπεύσει το νου του ανθρώπου (να ενεργοποιήση δηλ. την νοερά ενέργεια της ψυχής του, η οποία είναι στον πεπτωκότα άνθρωπο, ανενέργητη ή ενεργεί υποτυπωδώς ή ενεργεί δαιμονικά) και να περάση τον άνθρωπο από την κάθαρση της ψυχής, στον φωτισμό του νου του, ώστε να θεραπευθή ο άνθρωπος και να γίνη, από ψυχοπαθής που είναι τώρα, ψυχικά υγιής, τι μας ενδιαφέρει, από θεολογικής απόψεως, εάν ο άνθρωπος εξελίχθηκε από τον πίθηκο ή όχι;
Το θέμα αυτό, βέβαια, εξ επόψεως επιστημονικής, είναι πολύ ενδιαφέρον. Άλλο, όμως το ένα και άλλο το άλλο.
Αν ο άνθρωπος εξελίχθηκε από τον πίθηκο, τότε τίθεται το ερώτημα: Πότε, ποια στιγμή, ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος; Πότε, ποια στιγμή και με ποιο κριτήριο, σταμάτησε ο πίθηκος να είναι πίθηκος και έγινε άνθρωπος; Έγινε κάποια αλλαγή στο μέγεθος του εγκεφάλου του ή συνέβη κάτι άλλο; Η διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα δεν είναι τόσο στην λογική, διότι και ωρισμένα ζώα μετέχουν κάποιας λογικότητος. Άρα, δεν είναι η ύπαρξις της λογικής στον άνθρωπο εκείνο το κριτήριο που καθορίζει το αν ο άνθρωπος είναι άνθρωπος.
Το κριτήριο είναι, ότι ο άνθρωπος είναι εκείνο το ζώο, που έχει νοερή ενέργεια (δηλ. νουν κατ’ ουσίαν, ο οποίος εκδηλώνεται δια της νοεράς ενεργείας του), που έχει, δηλ. μέσα του, ένα όργανο (τον νουν), στο οποίο μέσα μπορεί να έλθη το Πνεύμα το Άγιο να κατοικήση και να προσεύχεται (για λογαριασμό του ανθρώπου) και δια του οποίου το Πνεύμα το Άγιο να χαρίση στον άνθρωπο τον θείο φωτισμό και δια του φωτισμού ο άνθρωπος να φθάση στην θέωση, όταν και για όσο χρόνο ο Θεός θελήση.
Αυτός είναι ο άνθρωπος!
Οπότε, το από πού προήλθε ο άνθρωπος, δηλ. από χώμα ή από πίθηκο, δηλ. το θέμα της προελεύσεως του ανθρώπου, είναι δευτερευούσης σημασίας.
Σύμφωνα με την εμπειρική μέθοδο ερεύνης, δεν μπορεί κάποιος, εκ των προτέρων, να καθορίση, εάν οι διάφορες θεωρίες, που αναπτύσσονται για ένα θέμα, είναι λανθασμένες ή όχι. Δεν μπορεί κανείς να αποδείξη αυθεντικά ή να αποφανθή δογματικά, πριν υπάρξη επιστημονική απόδειξις, πως έχει ένα θέμα, εξ επόψεως κάποιων μαρτυριών, που θα βρεθούν στις θετικές επιστήμες.
Έτσι, στην περίπτωσή μας, είναι ανοησία μεγάλη και βλακεία το να ασχολήται κάποιος, κατά τρόπο απολογητικό, με ένα τέτοιο θέμα. Διότι, δυο τινά μπορούν να συμβαίνουν: εάν ο άνθρωπος εξελίχθηκε από πίθηκο, ε, τότε εξελίχθηκε από πίθηκο! Εάν ο άνθρωπος δεν εξελίχθηκε από πίθηκο, ε, τότε δεν εξελίχθηκε από πίθηκο! Δηλ. ή εξελίχθηκε από πίθηκο ή δεν εξελίχθηκε από πίθηκο.
Αυτό όμως είναι θεολογικό πρόβλημα; Όχι. Στην ουσία του δεν είναι θεολογικό πρόβλημα. Είναι απλώς, επιστημονικό πρόβλημα.
Αφού λοιπόν είναι επιστημονικό πρόβλημα, γιατί να χάνωμε την ηρεμία μας και να γινώμαστε νευρικοί και να νομίζωμε, ότι θα πέση κάτω η Ορθοδοξία, εάν αποδειχθή επιστημονικά ότι, π.χ. ο άνθρωπος εξελίχθηκε από τον πίθηκο; Διότι, ποια σημασία έχει αυτό, για την Ορθοδοξία; Η Ορθοδοξία δεν είναι Παλαιοντολογία.
Στην Ορθοδοξία δεν κάνομε θεολογία περί του παρελθόντος, αλλά περί του παρόντος. Το ενδιαφέρον της Ορθοδοξίας είναι για τον άνθρωπο, όπως είναι τώρα, σήμερα.
Και εφ’ όσον η Ορθοδοξία είναι μια πνευματική ψυχιατρική και εντάσσεται στην ιατρική επιστήμη, διότι η κύρια μέριμνά της είναι η θεραπεία της ψυχής του ανθρώπου, δηλ. εφ’ όσον η δουλειά της Εκκλησίας είναι να θεραπεύσει το νου του ανθρώπου (να ενεργοποιήση δηλ. την νοερά ενέργεια της ψυχής του, η οποία είναι στον πεπτωκότα άνθρωπο, ανενέργητη ή ενεργεί υποτυπωδώς ή ενεργεί δαιμονικά) και να περάση τον άνθρωπο από την κάθαρση της ψυχής, στον φωτισμό του νου του, ώστε να θεραπευθή ο άνθρωπος και να γίνη, από ψυχοπαθής που είναι τώρα, ψυχικά υγιής, τι μας ενδιαφέρει, από θεολογικής απόψεως, εάν ο άνθρωπος εξελίχθηκε από τον πίθηκο ή όχι;
Το θέμα αυτό, βέβαια, εξ επόψεως επιστημονικής, είναι πολύ ενδιαφέρον. Άλλο, όμως το ένα και άλλο το άλλο.
Αν ο άνθρωπος εξελίχθηκε από τον πίθηκο, τότε τίθεται το ερώτημα: Πότε, ποια στιγμή, ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος; Πότε, ποια στιγμή και με ποιο κριτήριο, σταμάτησε ο πίθηκος να είναι πίθηκος και έγινε άνθρωπος; Έγινε κάποια αλλαγή στο μέγεθος του εγκεφάλου του ή συνέβη κάτι άλλο; Η διαφορά του ανθρώπου από τα ζώα δεν είναι τόσο στην λογική, διότι και ωρισμένα ζώα μετέχουν κάποιας λογικότητος. Άρα, δεν είναι η ύπαρξις της λογικής στον άνθρωπο εκείνο το κριτήριο που καθορίζει το αν ο άνθρωπος είναι άνθρωπος.
Το κριτήριο είναι, ότι ο άνθρωπος είναι εκείνο το ζώο, που έχει νοερή ενέργεια (δηλ. νουν κατ’ ουσίαν, ο οποίος εκδηλώνεται δια της νοεράς ενεργείας του), που έχει, δηλ. μέσα του, ένα όργανο (τον νουν), στο οποίο μέσα μπορεί να έλθη το Πνεύμα το Άγιο να κατοικήση και να προσεύχεται (για λογαριασμό του ανθρώπου) και δια του οποίου το Πνεύμα το Άγιο να χαρίση στον άνθρωπο τον θείο φωτισμό και δια του φωτισμού ο άνθρωπος να φθάση στην θέωση, όταν και για όσο χρόνο ο Θεός θελήση.
Αυτός είναι ο άνθρωπος!
Οπότε, το από πού προήλθε ο άνθρωπος, δηλ. από χώμα ή από πίθηκο, δηλ. το θέμα της προελεύσεως του ανθρώπου, είναι δευτερευούσης σημασίας.
